Để dân ca quan họ Bắc Ninh trường tồn cùng thời gian

và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh. (Ảnh: QĐ)

Ngay từ năm 2009, sau khi Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, tỉnh Bắc Ninh phê duyệt đề án triển khai “Chương trình hành động quốc gia về bảo tồn và phát huy di sản Dân ca Quan họ” với những nội dung cụ thể cùng nhiều giải pháp tích cực. 10 năm qua, môi trường tự nhiên và xã hội của sinh hoạt văn hóa Quan họ là các thôn làng được bảo tồn và phát triển. Các di tích lịch sử văn hóa và lễ hội truyền thống gắn với sinh hoạt văn hóa Quan họ được nhà nước xếp hạng bảo vệ. Cùng với nhà nước, nhân dân các làng Quan họ đầu tư hàng trăm tỷ đồng để tu bổ, phục hồi di tích và lễ hội, phục dựng lại nhà chứa Quan họ, xây dựng nhà văn hóa thôn, quy hoạch khu tổ chức lễ hội, đầu tư trang thiết bị cho các nhà văn hóa, câu lạc bộ Quan họ… Nhờ đó, từ chỗ chỉ có 49 làng Quan họ gốc và 34 câu lạc bộ, đến giữa năm 2019, toàn tỉnh Bắc Ninh đã phát triển 369 làng Quan họ thực hành, 381 CLB với hơn với trên 10.000 người ở các độ tuổi tham gia, trong đó có hơn 600 người có khả năng truyền dạy. Trên phạm vi cả nước và ở nước ngoài, hàng trăm Câu lạc bộ Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thành lập và duy trì hoạt động thường xuyên, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ.

Phong trào quần chúng tham gia vào sự nghiệp bảo tồn, phát huy Dân ca Quan họ, đã thành lập Hội những người yêu Dân ca Quan họ Bắc Ninh nhằm tập hợp các tổ chức, cá nhân trong tỉnh, trong nước và nước ngoài yêu thích Dân ca Quan họ đóng góp vào những hoạt động bảo tồn, phát huy di sản Quan họ. Đến nay, có hàng trăm câu lạc bộ, đội văn nghệ Quan họ được thành lập ở các thôn làng trong tỉnh và một số tỉnh thành trong nước và nước ngoài. Các câu lạc bộ, các đội văn nghệ Quan họ thu hút hàng trăm nghệ nhân, các liền anh, liền chị tham gia vào công việc sưu tầm, truyền dạy cho lớp trẻ, đồng thời trực tiếp tham gia vào việc giới thiệu Dân ca Quan họ với du khách trong và ngoài nước. Theo thống kê, hiện có hơn 140 câu lạc bộ ở các tỉnh và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài; nhiều hội viên không phải người Kinh Bắc nhưng vẫn dành tình cảm yêu mến cho Quan họ. Quan họ Bắc Ninh thực sự lan tỏa, phát triển rộng khắp làng, xã, từng thôn xóm, góc phố, trở thành nét văn hóa đặc trưng bao trùm lên các lễ hội và sinh hoạt thường nhật của người dân. Quan họ lan tỏa đến mọi miền Tổ quốc, trở thành một biểu tượng văn hóa hấp dẫn trong quá trình hội nhập văn hóa quốc tế. Điều đó chỉ có thể bắt nguồn từ sức sống lâu bền, giá trị nội tại của Quan họ và kết quả nỗ lực của cả hệ thống chính trị, chung tay góp sức của các tầng lớp nhân.

Cùng với đó, tỉnh Bắc Ninh cũng tập trung đầu tư nâng cấp Đoàn Dân ca Quan họ Bắc Ninh thành Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Đây là đơn vị nghệ thuật hoạt động chuyên nghiệp duy nhất của tỉnh và của Việt Nam thực hiện việc bảo tồn và giới thiệu tinh hoa nghệ thuật Dân ca Quan họ với du khách trong nước và quốc tế. Đến nay đã có 15 nghệ sĩ được Nhà nước vinh danh, tiêu biểu như Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Cải, Thúy Hường, Nghệ sĩ Ưu tú Quý Tráng, Lệ Thanh… Giờ đây Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh không chỉ được đầu tư cơ sở vật chất mà cán bộ, nghệ sĩ diễn viên còn được thụ hưởng một số chính sách ưu đãi để cống hiến tài năng cho việc bảo tồn và quảng bá Dân ca Quan họ. Cùng với đó, UBND tỉnh còn ban hành Quyết định phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Quan họ cho những người có tài năng và thành tích xuất sắc trong việc nắm giữ và truyền dạy di sản Quan họ cho các lớp kế cận, với chính sách trợ cấp hàng tháng cho các nghệ nhân được phong tặng. Đến nay đã có gần 80 người được phong tặng Nghệ nhân Quan họ.

Tỉnh Bắc Ninh cũng có cơ chế hỗ trợ kinh phí hàng tháng cho các nghệ nhân, các làng và câu lạc bộ Quan họ; có cơ chế đãi ngộ cho các nghệ sĩ, diễn viên, nhân viên Nhà hát dân ca Quan họ; Mở rộng các hình thức truyền dạy trong cộng đồng, đưa Quan họ vào chương trình giảng dạy chính thức của trường học; Đẩy mạnh xây dựng không gian diễn xướng Quan họ: tu bổ, tôn tạo quần thể di tích lịch sử Thủy tổ Quan họ, đưa vào sử dụng 8 nhà chứa Quan họ và tiếp tục triển khai xây dựng ở nhiều địa phương. Đặc biệt, đã cơ bản hoàn thành công trình Nhà hát Dân ca Quan họ với kiến trúc độc đáo, là nơi lý tưởng du khách thăm quan, cảm nhận, thưởng thức những nét tinh túy của Quan họ; Xây dựng Trung tâm lưu trữ, bảo tồn và khai thác Quan họ, nghiên cứu 30 chuyên đề, ký âm 107 bài Quan họ cổ, xuất bản 9 đầu sách về Dân ca Quan họ...

Trao đổi với phóng viên Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí Nguyễn Văn Ảnh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Bắc Ninh cho biết: Sau 10 năm Dân ca Quan họ được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại, Bắc Ninh đã thực hiện tốt các nội dung Việt Nam cam kết với UNESCO về bảo tồn Dân ca Quan họ như: truyền dạy, phục dựng không gian diễn xướng truyền thống, tuyên truyền quảng bá ra thế giới; đầu tư cơ sở vật chất.... 

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa Quan họ, Dân ca Quan họ Bắc Ninh là một trong những loại hình dân ca tiêu biểu trong kho tàng dân ca Việt Nam, phát triển đạt tới trình độ cao, hoàn chỉnh về phương diện âm nhạc, lời ca và hình thức diễn xướng. Lối chơi lịch lãm, tao nhã cùng với ngôn ngữ, ca từ mang tính độc đáo đã tạo nên nét văn hóa riêng của người Quan họ, chứa đựng đủ đầy nét sinh hoạt với những tín ngưỡng, phong tục của người dân vùng quê Kinh Bắc.

Tuy nhiên, cùng với xu thế giao lưu và tiếp biến văn hóa, hiện nay Dân ca Quan họ Bắc Ninh hiện đang phải đối mặt với những khó khăn trong xu thế toàn cầu hóa với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ truyền thông, sự du nhập của nhiều nền văn hóa, dễ làm mối quan tâm của người dân, nhất là giới trẻ bị mai một nếu không có giải pháp đồng bộ, mạnh mẽ và hiệu quả. Đội ngũ nghệ nhân quan họ cổ tuổi ngày càng cao, trong khi lớp nghệ nhân kế tiếp chưa nhiều; các cá nhân, tổ chức tâm huyết với sự nghiệp văn hóa không phải lúc nào cũng được hỗ trợ, tôn vinh kịp thời; các chính sách xã hội hóa chưa đủ thiết thực để  kịp thời hỗ trợ các tập thể, cá nhân tham gia thực hành nghệ thuật truyền thống hay đầu tư gắn kết chặt chẽ di sản với phát triển kinh tế đảm bảo hài hòa lợi ích các chủ thể...

Do đó, để Dân ca Quan họ Bắc Ninh được bảo tồn, lan tỏa cần phát huy tốt vai trò trung tâm của người dân. Trách nhiệm bảo tồn, phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ không chỉ dừng lại trong phạm vi tỉnh Bắc Ninh mà còn trong phạm vi cả nước, mọi người Việt Nam trong nước và nước ngoài. Trong đó, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, nhân dân Bắc Ninh cần tiếp tục thực hiện có hiệu quả Chương trình hành động Quốc gia về bảo tồn, phát huy di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh; đa dạng các hình thức, biện pháp gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của Dân ca Quan họ Bắc Ninh.

Tính đến năm 2019, vừa tròn một thập kỷ được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã vượt không gian và thời gian đến hàng triệu công chúng trong nước và nước ngoài, trở thành sứ giả của công chúng Việt Nam trong nhiều cuộc giao lưu quốc tế. Chính bởi Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã hội tụ những giá trị tinh hoa văn hóa và con người Việt Nam, đồng thời kết tinh bản sắc nền văn hiến Bắc Ninh - Kinh Bắc. Đặc biệt, những thành tựu to lớn trong việc bảo tồn và phát huy Dân ca Quan họ Bắc Ninh đã minh chứng cụ thể và sinh động sự cam kết của nhân dân Bắc Ninh với UNESCO; đồng thời, đó còn là điều kiện để Dân ca Quan họ Bắc Ninh trở thành nguồn lực xã hội to lớn, thành sản phẩm Văn hóa du lịch đặc sắc, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thành công các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của địa phương.

Hiệu quả công tác giữ gìn và bảo tồn Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Video: QĐ